Zgodnie z art. 21 ust. 2 Konstytucji wywłaszczenie dopuszczalne jest wyłącznie w przypadku, gdy jest dokonywane na cele publiczne oraz za słusznym odszkodowaniem. W sytuacjach określonych w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (dalej: u.g.n.) poprzedni właściciel lub jego spadkobierca może żądać od aktualnego właściciela (jednostki samorządu terytorialnego lub Skarbu Państwa) zwrotu wywłaszczonej nieruchomości (lub jej części). Dnia 14 maja 2019 r. weszły w życiu zmiany w regulacji tej kwestii realizujące wytyczne Trybunału Konstytucyjnego zawarte w wyrokach z dnia 12 grudnia 2017 r. (sygn. akt SK 39/15) oraz 14 lipca 2015 r. (sygn. akt SK 26/14).
Zgodnie z art. 136 ust. 1 u.g.n. wywłaszczona nieruchomość nie może być użyta na inny cel niż określony w decyzji o wywłaszczeniu. Przepis ten ogranicza swobodę korzystania z prawa własności przez nowego właściciela (podmiot publicznoprawny) wyłącznie do korzystania i zagospodarowania jej na cel określony w decyzji administracyjnej oraz ma zapobiegać wydawaniu pochopnie decyzji o wywłaszczeniu i w konsekwencji nieprzemyślanego pozbawiania prawa własności. Prace nad realizacją celu wskazanego w decyzji wywłaszczeniowej powinny rozpocząć się przed upływem 7 lat od dnia, w którym stała się ona ostateczna, natomiast wraz z upływem 10 lat od tego dnia cel powinien zostać zrealizowany. W przypadku niedotrzymania powyżej wspomnianych terminów nieruchomość wywłaszczoną uznaje się za zbędną na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu.
Na wywłaszczonej nieruchomości może być zrealizowany wyłącznie cel publiczny, który został wskazany w decyzji o wywłaszczeniu. Tak więc nie jest dopuszczalne zrealizowanie w tym miejscu innego celu, nawet jeśli on także należy do celów publicznych oraz jego realizacja również uzasadniałaby wywłaszczenie nieruchomości. Cel wywłaszczenia powinien być dokładnie i konkretnie określony w decyzji administracyjnej. Jednakże w orzecznictwie wskazuje się na specyfikę tzw. obiektów stanowiących infrastrukturę złożoną (np. osiedle mieszkaniowe). W tym przypadku poszczególne obiekty stanowią jedynie część składową inwestycji, dla której realizacji dokonano wywłaszczenia. W związku z tym przeznaczenie części terenu na budowę innego obiektu, niż pierwotnie zakładano bądź pozostawienie go na cele rekreacyjne mieszkańców osiedla, mieści się co do zasady w celu publicznym wskazanym w decyzji wywłaszczeniowej (tak m.in. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 marca 2017 r., I OSK 1554/15).
W przypadku powzięcia zamiaru realizacji innego celu na wywłaszczonej nieruchomości niż ten określony w decyzji wywłaszczeniowej właściwy organ wykonawczy aktualnego właściciela (tj. jednostki samorządu terytorialnego lub Skarbu Państwa) zobowiązany jest powiadomić o tym fakcie poprzedniego właściciela lub jego spadkobiercę oraz poinformować o możliwości zwrotu na jego rzecz wywłaszczonej nieruchomości (lub jej części). Od dnia 14 maja 2019 r. zostały rozszerzone obowiązki informacyjne organu. Mianowicie w przypadku, gdy nie ma możliwości ustalenia adresu poprzedniego właściciela lub jego spadkobiercy, zawiadomienie dokonuje się w drodze obwieszczenia. Obwieszczenie wywiesza się na okres 3 miesięcy w siedzibie właściwego organu, umieszcza na stronie internetowej w Biuletynie Informacji Publicznej oraz informację o nim podaje się w lokalnej prasie. Uprawnienie do żądania zwrotu wywłaszczonej nieruchomości wygasa z upływem 3 miesięcy od dnia otrzymania przez uprawnionego zawiadomienia bądź w przypadku zawiadomienia w drodze obwieszczenia z upływem 3 miesięcy od ostatniego dnia 3-miesięcznego okresu, na który wywieszono obwieszczenie.
W przypadku bezskutecznego upływu ustawowych terminów na rozpoczęcie realizacji celu lub jego wykonanie, nieruchomość zostaje uznana za zbędną na cel określony w decyzji, a poprzedniemu właścicielowi lub jego spadkobiercy przysługuje prawo do żądania zwrotu wywłaszczonej nieruchomości. Wniosek należy skierować do starosty, a jego pozytywne rozpatrzenie uzależnione jest od zwrotu przez wnioskodawcę odszkodowania lub nieruchomości zamiennej otrzymanej w związku z wywłaszczeniem. Dotychczas możliwość wystąpienia z takim żądaniem nie była ograniczona czasowo. Od 14 maja 2019 r. uprawnienie do zwrotu wywłaszczonej nieruchomości wygasa, jeżeli od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, upłynęło 20 lat i w tym czasie uprawniony nie złożył wniosku o jej zwrot. Po bezskutecznym upływie tego terminu organ nie ma już obowiązku zawiadamiania o zamiarze użycia wywłaszczonej nieruchomości (lub jej części) na inny niż określony w decyzji wywłaszczeniowej cel oraz informowania o możliwości jej zwrotu. Wprowadzone zmiany umożliwią więc aktualnemu właścicielowi wykorzystanie nabytych w drodze wywłaszczenia nieruchomości na inny cel niż ten określony w decyzji oraz wyeliminują dotychczasową obawę „nowego właściciela” wystąpienia (w zasadzie w każdej chwili) przez poprzedniego właściciela lub jego spadkobiercy z żądaniem jej zwrotu.
Od 14 maja 2019 r. powyżej omówione uprawnienia przysługują nie tylko osobom, które zostały pozbawione prawa własności w wyniku decyzji wywłaszczeniowej, ale także osobom, które utraciły prawo własności na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego na podstawie umowy zawartej w związku z prowadzonymi rokowaniami poprzedzającymi postępowanie wywłaszczeniowe. Powyższa zmiana stanowi realizację wytycznych Trybunału Konstytucyjnego zawartych w wyroku z dnia 12 grudnia 2017 r. (sygn. akt SK 39/15).
W przypadku, gdy przed wywłaszczeniem prawo własności nieruchomości przysługiwało kilku osobom, do złożenia wniosku o jej zwrot dotychczas potrzebna była zgoda wszystkich współwłaścicieli. Regulacja ta została jednak uznana przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodną z Konstytucją w wyroku z dnia 14 lipca 2015 r. (sygn. akt SK 26/14). W związku z tym zostały w tym zakresie wprowadzone zmiany i od 14 maja 2019 r. każdemu ze współwłaścicieli przysługuje samodzielna legitymacja procesowa w postępowaniu zwrotnym. Natomiast obowiązkiem organu jest zawiadomienie pozostałych uprawnionych o możliwości zwrotu udziału lub udziału w części wywłaszczonej nieruchomości.
Zostaw komentarz